„Moje oczy są pełne Białorusi. Patrzę na Prowansję i widzę pagórki spod Oszmiany. Patrzę na Dunaj i widzę Niemen, widzę zamglony łagodnym smutkiem drugi brzeg Niemna. Patrzę na autostradę w Los Angeles i widzę sannę pod Gudogajami, słyszę łomot pacyn śniegu, czuję ostry zapach końskiego potu, przeczuwam czerwone okienko samotnej chaty pod pagórem bogatego śniegu, jedynego i prawdziwego bogactwa tej ziemi”.
Tak pisał w „Kalendarzu i klepsydrze” (1976 r.) Tadeusz Konwicki, zmarły na początku 2015 r. wielki polski prozaik, urodzony w 1926 r. w Nowej Wilejce. Odchodzi ostatnie pokolenie ludzi, którzy mogą osobiście pamiętać świat Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej; dla pozostałych to już składnik narodowego imaginarium (9 na 10 żyjących obecnie Polaków urodziło się po 1945 r.). To zbiorowe wyobrażenie zasilają, ale i z niego czerpią, liczne wystawy, publikacje, filmy, strony internetowe, festiwale, obchody, rekonstrukcje historyczne, pomniki, tablice. Z tamtego świata przybywają nowi patroni ulic, mostów i szkół, tam niektóre nurty szukają kostiumu politycznego. Narracje historyków, publicystów i literatów mają różne tonacje: od wyobrażenia Kresów jako idyllicznej Arkadii po przedstawianie ich jako terenu polskiej kolonizacji.
Według badania przeprowadzonego w 2007 r. przez Instytut Pentor 52,2 proc. obywateli Polski uważa Kresy Wschodnie z Wilnem i Lwowem za ziemie polskie. W tym odsetku połowa to ludzie w wieku poniżej 29 lat, którzy wychowali się lub nawet urodzili po 1989 r. „Z ankiety wynika, że społeczna pamięć jest dziedziczna i magiczna. Chłonie mity, nie liczy się z historią, szuka powodów do dumy, rysuje własne mapy. I zatwierdza nieprawdy” – komentuje te wyniki prof. Przemysław Czapliński, jeden z autorów niniejszego „Pomocnika Historycznego”.
A jednak wydaje się, iż w głównym nurcie polskiego życia publicznego nikt nie bierze ogniskowych pieśni typu „Nie oddamy Wilna, nie oddamy Lwowa” za alerty bojowe. Chyba jednak więcej w nas nostalgii niż resentymentu.
Za czym ta nostalgia? Przedstawiamy tu barwne dzieje Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej, okoliczności ich utraty i narodzin narodowej legendy. W dzisiejszym rozumieniu pojęcie Kresów odnosi się do utraconych po II wojnie światowej ziem II RP (za Bugiem); w II RP były to odwojowane wschodnie ziemie I RP. Sam mit Kresów narodził się w XIX w. i dotyczył tzw. ziem zabranych, czyli obszarów I RP, które znalazły się w zaborze rosyjskim i nie zostały włączone do autonomicznego Królestwa Kongresowego. Mitem objęto także Wschodnią Galicję pod berłem Habsburgów. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów (I RP) mówiono raczej o rubieżach, ziemiach okrainnych, ukrainnych, Ukrainie, a samo pojęcie kresów odnosiło się do linii przy/granicznej.
Za pretekst do opowiedzenia historii wschodnich ziem Rzeczpospolitej bierzemy 75 rocznicę mordu katyńskiego. Nie tylko w sferze symbolicznej można tę zbrodnię potraktować jak (odwołując się do literatury) kronikę zapowiedzianej śmierci – końca świata polskich Kresów.
Polityka wydaje od kilkunastu lat cieszące się uznaniem czytelników wydania specjalne. Trzy główne linie to „Poradnik Psychologiczny”, „Niezbędnik Współczesny/Niezbędnik inteligenta” i „Pomocnik Historyczny”, a wśród pozostałych propozycji znajdują się takie jak „Trzymaj formę”, „Żyjmy lepiej” czy „Salon”.
Polityka wydaje od kilkunastu lat cieszące się uznaniem czytelników wydania specjalne. Trzy główne linie to „Poradnik Psychologiczny”, „Niezbędnik Współczesny/Niezbędnik inteligenta” i „Pomocnik Historyczny”, a wśród pozostałych propozycji znajdują się takie jak „Trzymaj formę”, „Żyjmy lepiej” czy „Salon”.
Zapoznaj się też z najnowszym wydaniem tygodnika „Polityka”.
